Stara Zajezdnia – czy to właśnie ta hala jest najstarszą zachowaną zajezdnią tramwajową w Krakowie? Nie! Sytuacja jest o wiele ciekawsza.
ul. Świętego Wawrzyńca 12.
Oraz: dlaczego tramwaje kojarzą mi się z frytkami i czekoladą?
Restauracja Stara Zajezdnia robi niezwykłe wrażenie. Ogromna brama, mini browar, wielka przestrzeń oraz lada piwna, która jest jedną z najdłuższych na świecie. To wszystko współcześnie (miejmy nadzieję, że ten lokal przetrwa trudne czasy), ale skąd wzięła się ta hala?
Historia tramwajów w Krakowie
Jak sama nazwa wskazuje, była tu zajezdnia tramwajowa. Pierwsze tramwaje w Krakowie pojawiły się w 1882 roku. Ich funkcjonowanie było w wielu aspektach inne niż dzisiaj. Najbardziej widoczną różnicą był udział koni. Pierwsze tramwaje w Krakowie były konne. Drugą ważną różnicą było to, że nie były instytucją miejską, tylko zarobkowym przedsięwzięciem. Inwestycją komercyjną “Belgijskiego Towarzystwa Kolei Lokalnych”.
Tutaj właśnie znajduje się rozwiązanie tytułowej zagadki: co nasze tramwaje mają wspólnego z frytkami i czekoladą? To mój sposób na zapamiętanie, że pierwsze tramwaje to była belgijska inwestycja. Frytki belgijskie, belgijska czekolada, tramwaje z Belgii.
Dlaczego rozstaw torów był mniejszy?
Trzecią różnicą było to, że poruszały się po szynach o węższym niż dzisiejszy rozstawie torów – 900 mm. Dlaczego węższe tory? Dzięki temu wagony również były mniejsze, co pozwalało na swobodniejsze współuczestniczenie innych uczestników ruchu. Drugim powodem było uniemożliwienie prywatnemu przewoźnikowi wykorzystywanie w mieście towarowych wagonów kolejowych.
Stara Zajezdnia
Wróćmy do hali Starej Zajezdni. Ona nie pamięta tych czasów, o których pisałam powyżej. Pochodzi w roku 1913, z etapu rozbudowy zajezdni. Wrócę do tego etapu później, ponieważ (o dziwo!) mamy budynki, które pamiętają konie ciągnące wagony tramwajowe! Jeden taki wagon też mamy 
Muzeum Inżynierii Miejskiej
Otóż dzisiejsze Muzeum Inżynierii Miejskiej, znajdujące się dosłownie naprzeciwko Starej Zajezdni, zajmuje budynki zespołu dawnej zajezdni tramwajowej w Krakowie. Zespół ten jest wyjątkowy w skali europejskiej. Zwykle w związku z rozwojem techniki niszczono stare budynki i zastępowano je nowymi. W Krakowie po prostu wybudowano nową zajezdnię w innym miejscu, przy ulicy Brożka (dzisiejsza pętla Łagiewniki).
Które budynki pamiętają erę tramwajów konnych?
Teraz pytanie, który z budynków pamięta erę tramwajów konnych? Ten okres pamiętają trzy budynki. Wszystkie trochę przebudowane, ale jednak . Przede wszystkim tak zwana Hala E. To jest ten niski budyneczek na środku, w którym znajdują się kasy i toalety. Była to remiza tramwaju wybudowana w 1882 przez Belgijskie Towarzystwo Kolei Lokalnych (Compagnie Générale des Chemins de Fer Secondaires) według projektu H. Gérona.
Te początki krakowskich tramwajów pamiętają także dwa podłużne budynki, które krótszymi bokami przylegają do ulicy Wawrzyńca. Według nomenklatury muzealnej są to Hala B i Hala C. Na samym początku swojego istnienia były to stajnie. Przez kilkanaście lat zajezdnia nie miała za dużych potrzeb, ponieważ obsługiwała tylko jedną linię, prowadzoną od Mostu Podgórskiego do Dworca Głównego. W 1896 roku przybyła kolejna linia: od Rynku Głównego do Parku Krakowskiego. Wtedy też rozbudowano budynek zajezdni (remizę tramwaju).
Elektryfikacja tramwajów
Następne zmiany przyszły w okrągłym roku 1900 – zelektryfikowano tramwaje. Kraków nie miał jeszcze swojej elektrowni miejskiej, dlatego zajezdnia miała swoją. To nie jedyna rozbudowa z tego czasu. Wybudowano wtedy solidny, murowany kompleks hal dla tramwaju elektrycznego wąskotorowego, mieszczący zajezdnię, warsztaty, oraz właśnie elektrownię. Wszystko zaprojektował Karola Knaus (to ten sam, który zaprojektował dzisiejszą postać Pałacu Jerzmanowskich i nie tylko ). To ten budynek o najbardziej ozdobnych elementach.
Karol Knaus przebudował także budynki dawnych stajni. Ponieważ tramwaje nie potrzebowały już koni, to budynki zmieniły swoje przeznaczenie i dostały m.in. piętra.
Sieć tramwajowa się rozbudowywała, w międzyczasie, w roku 1910 miasto przejęło przedsiębiorstwo operujące krakowskie tramwaje. W kolejnych latach postanowiono zmienić rozstaw torów na standardowy 1435 mm. Wymagało to m.in. budowy kolejnych hal. Wtedy dopiero powstała hala dzisiejszej restauracji Stara Zajezdnia. Wtedy też powstała charakterystyczna, jasna hala naprzeciwko.
Mur pruski w Krakowie
Te dwie hale oraz ta najstarsza z 1882 roku mają bardzo wyjątkową jak na warunki krakowskie, architekturę. Są jednymi z niewielu budynków w mieście o drewnianym szkielecie z wypełnieniem ceglanym. Jest to konstrukcja ryglowa, tzw. „mur pruski”.
Co ciekawe, nie zmieniano od razu w całym mieście rozstawu torów, był okres, gdy część linii jeździła po wąskich torach a część po standardowych. Oto mapka z 1939 roku.
Chcę zwrócić uwagę na jeszcze jeden budynek, również w ostatnich czasach wykorzystywany jako restauracja. Przy ulicy Gazowej 4 znajduje się czerwony budynek, również wybudowany z “muru pruskiego”. Powstał on w 1928 roku w związku wprowadzeniem linii autobusowych.
Trochę się rozpisałam
Mam jednak nadzieję, że teraz spacerując po tych zakamarkach Kazimierza, przypomnicie sobie konie ciągnące tramwaje oraz będziecie umieli wskazać, które budynki jeszcze to pamiętają.
