Kopiec Esterki? Wiele jest kopców w Krakowie, a dawniej było jeszcze więcej! Choć są to najtrwalsze z pomników historii, także im zdarza się ginąć w jej mrokach… Tak się stało z jednym z wielkich kopców małopolskich: kopcem Esterki w Łobzowie.
Gdzie był Kopiec Esterki?
Obecnie Łobzów to osiedle na krakowskiej Krowodrzy, a niegdyś, podkrakowska wieś królewska, z letnią rezydencją królów, wzniesioną około 1367. Rezydencja stanowiła fortalicium, czyli zameczek obronny w formie wysokiej wieży, na skraju łagodnego stoku, u którego stóp płynęła Młynówka Królewska. To właśnie na jego tyłach, w północnym narożniku ogrodu, znajdował się tytułowy kopiec. Wzniesienie o wysokości około 8 metrów, który tradycja uważała za mogiłę żydowskiej kochanki Kazimierza Wielkiego, Esterki Wałach. Ta – wedle legendy – miała na wieść o zdradzie swojego królewskiego kochanka, rzucić się z okna pałacu. Pochowali ją na tyłach ogrodu, i usypali na jej grobie wysoką mogiłę.
Kopiec przez stulecia był ważną częścią ogrodów łobzowskich, wkomponowywaną w kolejne ich fazy. Za Stefana Batorego rezydencję i ogrody przebudował Santi Gucci. Kopiec Esterki zmienił w punkt widokowo-ogrodowy, z którego strzelano moździerzami w czasie uroczystości. Kopiec wkomponował się w barokowy ogród na tyle dobrze, że niektórzy badacze twierdzą wręcz, iż wówczas dopiero wtedy go usypano! 22 czerwca 1787 wizytujący Kraków ostatni król Polski, Stanisław August Poniatowski, nakazał rozkopać domniemaną mogiłę Esterki w poszukiwaniu grobu (tego nie znaleziono). Tym sposobem stał się pierwszym w dziejach Polski archeologiem! Tak więc legenda legendą, a fakty przemawiają za znacznie starszą genezą kopca, sięgającą – wraz z kopcami Krakusa i Wandy – prehistorii ziemi krakowskiej… Ale po kolei.
Gdzie dokładnie znajdował się Kopiec Esterki?
Sam kopiec jest dobrze poświadczony historycznie: wspomina o nim wielu historyków i podróżników – najstarszy opisy z 1551. Znaleźć go można też na licznych rycinach, planach i mapach Krakowa (najstarszy z 1603), w tym na Planie Kołłątajowskim oraz na austriackich mapach katastralnych, słynących z wysokiej precyzji kartometrycznej. To dzięki nim udało się z wysoką dokładnością (±1,5 m) ustalić jego położenie: 50°04’38,5″N oraz 19°54’28,9″E. Znajdował się więc w miejscu dzisiejszego stadionu WKS „Wawel” – na środku północnego łuku bieżni okalającej boisko. Uwidoczniony na serii fotografii z roku 1927, wówczas na terenie Szkoły Podchorążych (pałacyk łobzowski i jego ogrody były jej siedzibą w międzywojniu), jest około 5-metrowym, łagodnym kopcem, na którego szczycie rosło kilkudziesięcioletnie drzewo. Kopiec uległ zniszczeniu zapewne tuż powojnie (na mapie z 1943 ogród jeszcze jest; na planie z 1947 w jego miejscu stoją już baraki wojskowe…). Później w jego miejscu zbudowano stadion i kopiec przeniósł się do krainy legend…
Czym mógł być Kopiec Esterki?
Dziś możemy jedynie domniemywać, że był on czymś więcej niż barokowym kopcem ogrodowym, sięgającym w bardzo odległą przeszłość… Świadczy o tym nie tylko lokalizacja na skarpie, nad ważnym ciekiem wodnym, obok szlaku handlowego, gdzie wzniesiono zamek obronny, ale i relacje z innymi kopcami w ramach hipotetycznego #Moundhenge. Kopiec Esterki bowiem tworzy wraz z kopcami Krakusa i Wandy, trójkąt o bokach w proporcjach 2:3:4. Obserwowany z kopca Krakusa, wskazuje najdalszy na północ zachód księżyca, a z lokalizacji kościoła św. Wojciecha na Rynku Głównym, wskazuje zachód słońca w dniu przesilenia letniego… Jest więc wielce prawdopodobnym, że kopiec ten stanowił składnik wielkiego kompleksu archeoastronomicznego…
W 2015 i 2017 były nawet wysuwane przez radnych z Krowodrzy plany rekonstrukcji kopca w parku łobzowskim, ale niestety nie udało się znaleźć dla tej inicjatywy poparcia. A szkoda…
_________________________
Ciekawostka ta powstała przy współpracy z akcją Honorowy Południk Krakowski
